De boer centraal

Boeren, burgers en buitenlui weten allemaal: zonder de boer gaat de transitie naar een duurzame voedselvoorziening niet lukken.

Voormalig landbouwminister Cees Veerman kan voor zijn collega-bestuurders wel praktische maatregelen verzinnen die de landbouw op een duurzamer plan kunnen brengen. “Dáár ontbreekt het aan visie, bijvoorbeeld op hoe landbouw er in 2040 uitziet,” zegt hij. “Sinds tientallen jaren laten we de ruimtelijke planning aan provincies en gemeentes over. Maar het is hoog tijd voor een nationale agrarische hoofdstructuur, naast de ecologische hoofdstructuur. Laten we geen distributiecentra op goede landbouwgrond bouwen. Waar komt welke landbouw, waar komen woningen, waar de natuur? Ik weet het. Dit gaat sommige boeren pijn doen. Maar het schept wel duidelijkheid. Hou de boeren heel! Psychologisch is dat veel handiger dan roepen: “de veestapel moet gehalveerd”! Dan vraag je om reacties als: Dat zullen we dan nog wel eens zien!”

Veermans pleidooi om de boer centraal te stellen in de hervorming van de landbouw en ons voedselsysteem vindt brede instemming. Veerman ziet ook graag Nederland als gids in de EU: “Met onze ruimte en bevolking knelt het hier het meest. Wij kunnen aan Europa laten zien dat er verandering mogelijk is, maar alleen als mensen dat willen dragen. Met je vuist op tafel slaan in Brussel, dat werkt niet. En wie zegt van wel, pleegt puur bedrog.”

Sjoukje Heimovaara (bestuursvoorzitter van de WUR) en jonge boer Gerben Boom konden in De Balie vers rapporteren over de Strategische Dialoog in Brussel, georganiseerd door EU-voorzitter Von der Leyen. “Ook daar is het beeld: het moet anders,” zegt Boom. “Maar met welk beeld?” Heimovaara: “Hoe gaan we dat grote Europese budget inzetten, dat nu nog steeds voor 80% terechtkomt bij de 20% grote boeren die dat het minst nodig hebben? Iedereen ging nu ontevreden naar huis, maar maar in de politiek geldt dat wel als een goed teken.”

Actie!

Het moet dus anders. “Maar niemand weet nog hoe,” zegt onderzoeker Imke de Boer. En toch: al die organisaties bij het debat in De Balie steunden de oproep tot actie.

Goede wil alleen is niet voldoende om de landbouw door de transitie te laten gaan. “Per decreet veranderingen opleggen gaat ook niet werken,” weet Cees Veerman. En haast is ook een slechte raadgever, zegt aardappelproducent Johan Barendregt. “Alles draait om onze bodem, dat is ons kapitaal. Maar als ik iets verander in mijn teelt, moet ik wel steeds een jaar wachten voordat ik de resultaten zie. En ik kan het niet te vaak fout doen.”

Hoe kunnen acties de landbouw veranderen, met behoud van het perspectief voor de individuele boer, én met behoud van natuur, waterkwaliteit en biodiversiteit, klimaatvriendelijk, met minder gewasbeschermingsmiddelen? “Er gebeurt al veel,” zegt Imke de Boer, “soms nog klein, maar het gaat niet meer om niches. Het is wel belangrijk dat optimaliseringen niet in de weg staan van de grotere transformatie die we nog moeten doormaken.” Ruud Tijssens van toeleverancier Agrifirm beaamt: “Met name in de dierlijke ketens gaat het nu hard, de gewasketens gaan nog niet zo snel. Maar laten we afstand nemen van de ‘hijgerigheid’. Die past niet bij het investeringstempo van de boer.”

Alle partijen—boeren, banken, supermarkten, leveranciers, wetenschap, voedselproducenten—kunnen voor zichzelf en voor de anderen in de sector wel een paar actiepunten verzinnen. Een palet van actiepunten, verdeeld over marktpartijen en politiek, passeert de revue. Zoals:

• Boeren willen zelf graag een goede monitoring van hun prestaties (natuur, gewasbescherming, broeikasgas, waterkwaliteit, etcetera) zodat ze zichzelf kunnen vergelijken met collega’s. Tijssens: “Zo’n benchmark brengt veel innovatie teweeg, en veel betere prestaties.”
• De boeren willen geen sturing op maatregelen maar op doelen, met een flinke bewegingsvrijheid. En dan het liefst een integrale aanpak, met een goede afweging tussen verschillende aspecten zoals natuur, broeikasgas, bodem, gewasbescherming, water. De Boer: “Geen enkele maatregel heeft alleen maar voordelen.”
• De supermarkten en de consumenten moeten mee, want die bepalen de vraag naar de betere voedselproducten uit de landbouw. Johan Barendregt: “Er zijn supermarkten die best willen, maar hun ruimte is door de felle concurrentie ook beperkt.”
• “De olifant—nee de mammoet in de kamer is: we moeten gaan voor een echte prijs,” zegt Michel Scholte van TruePrice. Hoe? “Dat is niet zomaar geregeld, daarvoor heb je een groot arsenaal aan initiatieven nodig, bijvoorbeeld vanuit de markt of met fiscale maatregelen.”

Alex Datema van de Rabobank, deelnemer aan een eerdere Landbouwtafel in de Balie, wordt desgevraagd ‘steeds blijer’ van het debat. “Ik hoor dit ook vaak in de boardrooms. Als nu ook alle partijen het lef hebben om buiten de boardroom hun handtekening te zetten, dan kan dit groot worden!” Kees Vendrik kopt zijn voorzet graag in: “Als alle marktpartijen meedenken, met gevoel voor de positie van de boer, en de financiers staan klaar: Hier kunnen we mee verder! Die plicht hebben we, we hebben geen keus.”