Breder dan een klimaatakkoord 2.0
Het Klimaatakkoord uit 2019 is de redelijk succesvolle overeenkomst tussen 300 maatschappelijke partijen en de rijksoverheid. Alleen, kijkt voorzitter Ed Nijpels terug: “Die 300 partijen hielden zich keurig aan de afspraken, maar de politiek niet.”
De vrees dat het klimaatbeleid helemaal stil zou vallen met de val van het kabinet Rutte IV in 2023 was de directe aanleiding voor de oprichting van de Maatschappelijke Alliantie. Die riep op om het klimaatbeleid vooral voort te zetten en niet controversieel te verklaren. Dat lukte, maar het kabinet dat daarna kwam zorgde niet voor de broodnodige voortgang. Nijpels: “Want de afgelopen twee jaar pleegde de politiek verraad aan het Klimaatakkoord. Sophie Hermans, minister van Groene Groei en Klimaat, wilde wel, maar werd onder andere door mijn eigen VVD voor de trein gegooid.”
"De afgelopen twee jaar pleegde de politiek verraad aan het Klimaatakkoord." - Ed Nijpels
Nieuwe verkiezingen, nieuwe kansen, denkt nu de Maatschappelijke Alliantie. Die biedt aan een nieuw maatschappelijk akkoord hierover mogelijk te maken. De politiek zal wel moeten, denkt het webinarpubliek. “Of liever: de politiek zal ook wíllen”, zegt Olof van der Gaag, directeur van de NVDE. “Dit is te mooi om te laten liggen, want een nieuw akkoord is goed voor veel dingen tegelijk: voor klimaat, voor weerbaarheid, voor onafhankelijkheid. Ik zag deze week nog een brief van een aantal Europese generaals die opriepen om door te gaan met de transitie, omdat die ons geopolitiek minder afhankelijk maakt.”
Tien punten staan er in de oproep van brede Maatschappelijke Alliantie, strekkend van ‘betrouwbaar beleid’ tot en met ‘ruimte voor initiatief van burger en bedrijf’. Maar daarmee is er nog geen akkoord. “We moeten weer gaan doen waar we ooit goed in waren: het smeden van coalities,” zegt Liesbeth Spies, voorzitter van Aedes, de koepel van woningbouwverenigingen. “En daarbij moeten we accepteren dat we niet allemaal 100% ons zin krijgen, maar 80%. Wij maatschappelijke organisaties kunnen dat nog steeds, maar de politiek is het verleerd. Dit vraagt om politici met lef, die langer dan tien jaar vooruit durven kijken. En alsjeblieft niet alleen van links, maar ook de middenpartijen.”
"Voor ons als industrie is het belangrijk dat we de vraag naar duurzame producten organiseren, dat werkt namelijk door in de hele keten." - Nienke Homan
Een nieuw klimaatakkoord zal anders van inhoud zijn dan de versie uit 2019, denken alle sprekers. “Voor ons als industrie is het belangrijk dat we de vraag naar duurzame producten organiseren,” zegt Nienke Homan, voorzitter van het Uitvoeringsoverleg Industrie en van de VNCI. “Dat werkt namelijk door in de hele keten, van grondstof tot aan productie en verkoop. Als de politiek die kaders voor de lange termijn uitzet, heeft de industrie meer zekerheid dat ze de grote investeringen kan terugverdienen. Zet bijvoorbeeld op gebruik van duurzame plastics een verplichting, een percentage.” Anders dan in het Klimaatakkoord, moet ook circulair grondstofverbruik in het akkoord worden meegenomen, vult Nijpels aan, liefst in één departement voor Klimaat en Circulariteit.
Sowieso strekt een nieuw akkoord ook in tijd verder dan het Klimaatakkoord, dat nog maar tot 2030 reikte. Van der Gaag: “Vooruitkijken naar 2040 en 2050 vraagt een stevige overheid. De winkel openhouden is niet genoeg, het vraagt om een Deltawerken-achtige aanpak.”
“Vooruitkijken naar 2040 en 2050 vraagt een stevige overheid. De winkel openhouden is niet genoeg, het vraagt om een Deltawerken-achtige aanpak.” - Olof van der Gaag
Een nieuw tijdperk, een nieuwe naam?
De opvolger van het Klimaatakkoord gaat niet alleen over klimaat. Krijgt het beestje een nieuwe naam?
In de jaren na het sluiten van het Klimaatakkoord in 2019 leerden de ondertekenaars dat er meer was dan alleen klimaat. Een pandemie, geopolitieke spanningen in en rond Europa en een nieuwe politieke wind lieten zien dat er ook aandacht moet zijn voor bijvoorbeeld banen, bestaanszekerheid, geopolitieke onafhankelijkheid, concurrentiekracht, leveringszekerheid, weerbaarheid, goede businesscases, soepele vergunningen.
Die andere aspecten komen aan het tafelgesprek allemaal langs als opdrachten aan een nieuwe coalitie. Dus een nieuwe naam? “Onafhankelijkheidsakkoord?” suggereert Olof van der Gaag? Of een meer poëtische Nijpels: “Op weg naar een mooi en fijn Nederland?”
"We moeten accepteren dat we niet allemaal 100% ons zin krijgen, maar 80%. Wij maatschappelijke organisaties kunnen dat nog steeds, maar de politiek is het verleerd." - Liesbeth Spies
Op weg naar de formatie
De ondertekening van het Stembusakkoord wijst erop dat veel politieke partijen wel te porren zijn voor de tien punten in de oproep van de Maatschappelijke Alliantie. Maar Nijpels is op zijn hoede. “Ik zie nog te veel tegenstrijdigheid met elementen uit de kiesprogramma’s. Ik zou de Alliantie willen adviseren: sla de komende weken piketpaaltjes, zodat de partijen in de formatie weten waar ze aan toe zijn. Het liefst in een nieuw ‘middenkabinet’.”
Liesbeth Spies is het daarmee roerend eens: “Het zou geweldig zijn als een middenkabinet zou zeggen: wij kunnen met deze kaders uit de voeten. En een maatschappelijk draagvlak gaat ze daarbij helpen. Laten we dus kijken naar bijvoorbeeld regelgeving, de positie van de EU, de vergunningen. En zorg dat we de consument, de huurder, de burger meenemen.”
Ook de taakverdeling tussen politiek en andere spelers is duidelijk. Nienke Homan vindt het onvermijdelijk dat de politiek weer de regie neemt. “We moeten dit regelen, en een maatschappelijk akkoord maakt het de politiek alleen maar gemakkelijker. Dit gaat over de toekomst van de regio’s, over banen, over zekerheid, dus goede afspraken tussen provincies, waterschappen, gemeentes en rijk moeten ervoor zorgen dat er geen taakverwarring ontstaat.”
Niemand wil tornen aan het primaat van de politiek in zo’n akkoord. “Maar de marktpartijen doen de investeringen,” zegt Van der Gaag, “niet de overheid. Ik denk dat we dit snel kunnen regelen. Als we binnen 200 dagen een LNG-terminal in de Eemshaven kunnen bouwen, hoeft een vergunningsaanvraag voor een duurzaam project echt niet acht jaar te duren.”
Nienke Homan en Liesbeth Spies zouden graag zien dat duurzame projecten voorrang krijgen, en ondanks de stikstofregelgeving toch doorgaan kunnen vinden, al of niet als hardheidsclausule in de stikstofwet of als onderdeel van de Crisis&Herstelwet. Enige haast is geboden, want de achterstand loopt op. Van der Gaag heeft goede hoop: “Als de overheid de goede kaders schept, kunnen we binnen een half jaar een nieuw akkoord voor elkaar hebben.”
“Een korte formatie zou ook wel helpen,” valt iedereen hem bij. “Laten we onder de kerstboom vieren dat er een nieuw kabinet is!”
Maar misschien is de wens hier de vader van de gedachte.