Voeding moet gezonder en vraagt om een andere keten. Maar hoe? De Nederlandse voedselvoorziening staat in de wereld op een hoog niveau. Toch eten we gemiddeld niet erg gezond. Het is nog zoeken naar een helder recept, maar de toekomst van ons voedselsysteem draait om gezond en duurzaam, is de conclusie van het webinar ‘De boer als apotheker’. De hele keten moet in actie.

 

De sterke link tussen gezondheid en voeding

Een gezonder dieet vraagt een ander aanbod van supermarkten. Dat komt alleen tot stand met een ander verdienmodel voor boeren en retailers.

Veel Nederlanders lijden aan overgewicht en andere voedsel-gerelateerde aandoeningen. Volgens maag-darm-leverarts Jeroen Maljaars zit er een zeer sterke link tussen voeding en gezondheid: “Dat heeft te maken met het microbioom in je darmen, die wordt bepaald door je voedingspatroon. Meer groente en fruit maken die microbioom diverser en gezonder. Maar 70 tot 80% van het aanbod in de supermarkt past niet eens in de Schijf van Vijf.”

De Schijf van Vijf, zo vinden alle sprekers we, is een aardige leidraad, maar voor écht gezond eten zou je je eerder moeten houden aan de Schijf van 2050, het EAT-Lancet dieet of het Planetary Health Diet. Samengevat: meer groente, van hogere kwaliteit met betere voedingsstoffen, minder vlees, minder ‘processed food’ en misschien ook minder eiwitten. Zo’n dieet vereist verandering in de hele keten, van boer via voedingsindustrie en supermarkt tot aan consument. “Het huidige systeem loopt dood, weet iedereen,” zegt Quirine de Weerd, hoofd Corporate Social Responsibility bij supermarktketen Lidl Nederland. “In ons aanbod past nu 40% in de Schijf van Vijf, en we willen naar 100% EAT Lancet in 2030. Dat is een uitdaging. Want hoe houden we dat voor ons commercieel aantrekkelijk?”

Boeren kampen met hetzelfde dilemma voor hun verdienmodel, zegt Pieter de Wolf van de Boerderij van de Toekomst in de Flevoland en van Wageningen University: “Wij werken aan de uitdaging voor de komende 10 tot 15 jaar, steken daarmee onze nek uit, maar lopen ook vast. Met optimalisatie haal je het niet, het moet echt anders als we alle doelen willen halen zoals voor gezondheid, klimaat en waterkwaliteit.”

Niet wachten op de overheid

Samenwerking en onderling vertrouwen zijn de belangrijkste ingrediënten voor een keten die werkt aan een gezonder dieet. Daaraan moeten ook overheid en banken een bijdrage leveren.

Een andere keten vereist actie van alle partijen. De sprekers zijn opvallend unaniem in hun mening dat de overheid in het verleden niet erg goed is gebleken in het sturen van de voedselketen richting gezondheid en duurzaamheid. Dat de Europese Commissie recent nieuwe wetgeving voor vermindering van gewasbeschermende middelen heeft uitgesteld is een goed voorbeeld van het vaak wisselende beleid. En daarvan zijn veel meer voorbeelden te noemen.

“Boeren weten best dat we toegaan naar minder veevoer uit Brazilië en minder dieren. Maar de individuele boer denk ook aan het bedrijf,” zegt Alex Datema, directeur Agri & Food bij de Rabobank en zelf veehouder. “In alle onzekerheid vinden veel boeren het veiliger om de komende jaren te doen wat ze altijd al deden. De Rabobank probeert dat wel te beïnvloeden door goedkoper geld beschikbaar te stellen voor boeren die willen veranderen. Het zou goed zijn als duurzame productie structureel beter gaat lonen dan niet-duurzaam boeren.”

De ketenpartners aan tafel dichten zichzelf daarbij een belangrijke rol toe. Quirine de Weerd: “We zijn allemaal bij sterke partners in de keten, dus hier moeten we gezamenlijk afspraken maken voor de lange termijn.” Hoe die afspraken er uit moeten zien blijft tijdens het webinar nog wat ongewis. ‘Vertrouwen’ is een woord dat vaak in de mond wordt genomen. En tegelijk is het overduidelijk dat de keten daarbij uiteindelijk ook de overheid nodig heeft. Quirine de Weerd: “Regelgeving staat soms in de weg van onze visie. Maar de politiek is helaas niet zo goed in kijken naar de langere termijn.”

De overheid is bijvoorbeeld onmisbaar op het gebied van de ruimtelijke ordening: hoe zorgen we ervoor dat goede grond wordt gebruikt voor de productie van goede groentes en fruit, in plaats van voor veevoer (dat meer opbrengt) of distributiehallen voor Amazon? Hoe gebruik je de juiste kwaliteit grond voor de juiste kwaliteit landbouw? Alex Datema: “Dat zou kunnen betekenen dat we ons vee vooral gaan houden op arme zandgronden, soms in de buurt van Natura2000-gebieden.” Pieter de Wolf is daarover vrij cynisch: “Maar helaas maakt de overheid daarin geen keuzes.”

De consument verleiden

De keten kan zich dan wel reorganiseren, maar de consument moet die producten dan ook wel gaan eten. Druk van buitenaf zal niet werken; verleiden wel.

Jeroen Maljaars is zeer beslist in zijn ideeën over een gezonder gedrag door de consument: “Gedrag verander je niet zomaar. Druk van buitenaf helpt slecht, het gaat om de intrinsieke motivatie. Dat moet in de supermarkt gebeuren! De klant moet worden verleid tot het maken van de juiste keuzes; dat is nu juist vaak niet het geval.”

Hoe ingewikkeld dat is, illustreert Quirine de Weerd: “Wij hebben vleesvervangers in het vleesschap gelegd, maar dat hielp niet. Bovendien gaan de vegetariërs daar natuurlijk niet naartoe. Nu hebben we een ander product: gehakt met 40% niet-dierlijk eiwit, dat ook eens 30% goedkoper is.”

Zelfs die innovatie in de supermarkt is niet de beste weg, vindt Pieter de Wolf: “Het plantaardige eiwit in dat hybride gehakt is dan weer bewerkt, dus niet per se gezonder. De schaduwkant is dat je reststromen overhoudt die als veevoer worden gebruikt. Bovendien: de boer wordt er niet beter van.”

De wil om te verleiden moet samenvallen met een goed verdienmodel voor gezondere producten in de hele keten. Jeroen Maljaars: “Nu rekenen supermarkten af per kilo, zonder rekening te houden met de voedingswaarde. Een appel van nu bevat bijvoorbeeld nog maar de helft van de hoeveelheid ijzer van een appel van vroeger. In biologische groenten zitten veel meer polyfenolen die belangrijk zijn voor je gezondheid. Als supermarkten ook de micronutriënten in de groenten gaan meewegen, krijgen de boeren ook de beloning die hoort bij gezondere, biologische producten.”

Alex Datema vat het Verleidings-vraagstuk nog eens samen als: “Duurzaamheid en gezondheid gaan in de keten voor een andere dynamiek zorgen. Maar hoe gaan we zorgen dat de markt dit wil?” Op het webinar passeerden vele stukjes van deze puzzel de revue. “Zorg voor sociale innovatie, stap uit je bubbel; dat brengt boer en burger dichter bij elkaar, voor een gezonder product,” zegt Dalila Sayd van het Eetschap. Of een bijdrage van een vertegenwoordiger van ‘Grootouders voor het Klimaat’ in het publiek: “Maak het leuker: laat mensen in de supermarkt lekkere gerechten maken van biologische, gezondere producten!”

Brede verduurzaming en gezondheid zijn sleutels voor ons voedselsysteem. Het wordt tijd dat beleid hierop gericht wordt.