De coöperatieve gedachte van Pater van den Elsen is deel van het antwoord op de landbouwcrisis.
Een bijeenkomst over de toekomst van de landbouw in een norbertijnse abdij? Het is minder vreemd dan het wellicht lijkt dat het Nationaal Klimaat Platform en Duurzaamheid.nl kozen voor deze locatie in het Brabantse Heeswijk-Dinther. ‘Je kunt stellen dat de norbertijnen al meer dan negen eeuwen belangen behartigen van boeren’, vertelt norbertijn Denis Hendrickx bij de aftrap van Goed boeren tot in de eeuwigheid. Norbertijnen vestigden zich van oudsher op het platteland. Met al die tijd hun motto vita mixta als vertrekpunt, gerichtheid naar binnen én naar buiten. De abdij in Heeswijk-Dinther dateert uit de 13e eeuw.
Van minstens één norbertijn zijn de sporen in het denken over landbouw nog concreet zichtbaar: Gerlacus van den Elsen. Hij stierf precies honderd jaar geleden. Pater van den Elsen wordt gezien als de grondlegger van de coöperatieve gedachte in de landbouw. Hij wist boeren over te halen om één gulden apart te leggen om gezamenlijk een ploeg aan te schaffen. De norbertijn stond ook aan de basis van onder meer LTO, de boerenleenbank (voor de jongere lezers: de voorloper van de Rabobank), en verzekeringsmaatschappij Interpolis. De brandende vraag tijdens dit evenement is: Doen deze organisaties nog steeds waar ze oorspronkelijk voor zijn opgericht?
In het gesprek tussen geitenhouder en voormalig landbouwbestuurder Jeannette van der Ven en melkveehouder Jack van Poppel blijkt pater van den Elsen nog steeds een bron van inspiratie te zijn. Van Poppel: ‘Van hem leerden we ons continu aan te passen aan de omstandigheden. Dat gebeurde een eeuw geleden toen boeren in grote armoede leefden. En dat gebeurde in de jaren zestig toen Sicco Mansholt het gemeenschappelijk Europees landbouwbeleid introduceerde. De omgeving inschatten, en daaraan aanpassen is een constante voor de landbouw.’ Van der Ven: ‘Decennialang was alleen goed boeren, goed voor je vee zorgen, voldoende. Nu is er meer nodig. En dus zijn er veel nieuwe en sterk uiteenlopende initiatieven, met als rode draad extensivering en verbreding.’
De religieuze tradities van de norbertijnen zijn creatief door het programma geweven. Met onder meer boerenbiechten van norbertijn Joost Jansen met ZLTO-voorman Wim Bens en Rob Hoefmans van de Rabobank. Ook gaat een collectemand rond, niet om geld, maar om ideeën op te halen. Voor (voormalige) katholieke kerkgangers herkenbare rituelen.
Ruim negentig procent van de aanwezigen is boer, waarvan de meesten uit de directe omgeving van Heeswijk-Dinther. De coöperatieve gedachte van Van den Elsen zou wel eens een deel van het antwoord kunnen zijn op de huidige landbouwcrisis. Zo althans is de regelmatig geuite opinie tijdens de bijeenkomst in de Holie Hub [zie kader]. ‘Probeer zaken lokaal samen aan te pakken. In de geest van de coöperatieve gedachte,’ is een veelgehoord antwoord op de vraag van dagvoorzitter Kees Foekema wat aanwezigen van de bijeenkomst verwachten. ‘We moeten afleren om te kijken naar Den Haag en Brussel’, is de stellige overtuiging van de ook aanwezige Gerda Verburg van Next Food Collective. ‘Kijk naar jezelf.’ Velen kennen Verburg ook als oud-landbouwminister en boerendochter. Melkveehouder Arian Kamp: ‘We weten allemaal dat het anders moet dan in de afgelopen decennia. Laten we duidelijk maken hoe boeren weer een perspectief kunnen krijgen.’
Goed boeren tot in de eeuwigheid is een initiatief van Duurzaamheid.nl. Sinds een aantal jaren heeft Duurzaamheid.nl haar thuisbasis in het Abdijhuis van de Abdij van Berne. Onder hetzelfde motto Onderwijs, Ontmoeten, Ondernemen, ontwikkelde Duurzaamheid.nl er HolieHub Events. Anders dan de Norbertijnen hebben zij geen link met het christelijk geloof, maar toch zijn er veel overeenkomsten tussen de twee. Net zoals de Norbertijnen voelen zij zich sterk verbonden met de omgeving en de grotere gemeenschap. En net als de Norbertijnen geloven zij sterk in het verbinden van mensen en ervoor te zorgen dat zij kunnen doen waar zij goed in zijn. Want het beste antwoord op polarisatie is kennis en contemplatie, in gesprek gaan met elkaar, en het gewoon te doen.
Coöperaties zijn niet alleen iets van vroeger. In de media zijn het onder andere de Herenboeren en gangmakers achter Land van Ons die de coöperatieve gedachte anno nu handen en voeten geven. Verburg van Next Food Collective vult de coöperatieve gedachte in door zich in te zetten voor samenwerking tussen boeren, andere partijen in de voedselketen en de onderzoekswereld.’
Deze middag is Arwin Bos, voorzitter van de Raad van Beheer van Royal Cosun de vertegenwoordiging van de moderne coöperaties. Bos: ‘We helpen coöperaties van akkerbouwers ontstaan. En we helpen bedrijven bij het doen van de juiste investeringen om de onderneming door te kunnen geven aan volgende generaties.’ Op hun site stelt Cosun duurzaamheid hoog in het vaandel te hebben. ‘Wij werken nu al elke dag aan een plantaardige toekomst. Een toekomst waarin we de aarde niet uitputten, omdat innovaties op basis van planten oneindig en in principe honderd procent circulair zijn.’
Een bestaansgarantie is die coöperatie niet. ‘Inmiddels zijn er ruim 8000 boeren aangesloten. Op dit moment is er zelfs geen ruimte voor nieuwe boeren. De belangrijkste economische uitdaging blijft de sterk wisselende prijs van akkerbouwproducten.’
Een aanzienlijk deel van de provincie Noord-Brabant ligt tegenwoordig in het Van Gogh Brabant Nationaal Park. Het is een ‘nationaal park nieuwe stijl’, waar het niet alleen om natuur draait, maar om ‘prachtige natuur en vitaal boerenland midden in een economisch krachtige regio, met groen tot in het hart van steden en dorpen.’ Volgens Frank van den Eijnden, operationeel directeur van het park, werken de tachtig verschillende partijen met zeer uiteenlopende belangen en functies goed samen in het nationaal park. Door de hoge grondprijs in Brabant en de vele met elkaar concurrerende ruimteclaims is dat ook noodzakelijk. ‘Zo slagen we erin functies te combineren. Denk aan landbouw en natuur doordat melkveehouders meedoen aan biodiversiteitsprojecten. Denk aan klimaatbeleid en landbouw door CO2-opslag op landbouwgrond. Het levert voor alle betrokkenen wat extra’s op, hoewel het geen vetpot is voor de deelnemers.’
De landbouw belonen naar de echte waarde voor de maatschappij. Is dat zo ingewikkeld?
Een korte presentatie van Van den Eijnden is opmaat voor een discussie over landbouweconomie. Meer concreet: over prikkels om de maatschappelijke waarden die de landbouw levert meer te belonen. Dat is namelijk waar het vaak blijkt te haperen. ‘De landbouw belonen naar de echte waarde voor de maatschappij. Waarom is dat er nog niet? Is dat zo ingewikkeld?’, zucht een van de deelnemers.
De praktijk is dat er vaak verkeerde of onvoldoende doordachte prijsprikkels zijn. Zo blijkt ook uit de voorbeelden die tijdens het gesprek voorbij komen. Eén van de boeren die deelneemt aan deze deelsessie wijst er bijvoorbeeld op dat hij niets vergoed krijgt voor het arbeidsintensieve onderhoud van de knotwilgen op zijn land, nota bene in het nieuwe nationale park. Van den Eijnden geeft aan dat er een nieuwe financieringsregeling voor landschapselementen voor deelnemende boeren op komst is. Vooralsnog echter alleen voor nieuwe aanplant. De boer die zijn bestaande knotwilgen in ere houdt, heeft daar dus niets aan. In ieder geval niet direct financieel.
Andere voorbeelden van verkeerde economische prikkels die ter sprake komen: Akkerbouwers die willen vernieuwen lopen vast op hoge grondprijs of de korte pachttermijnen waar lange pachttermijnen nodig zijn. ‘Ik werk extensief, met weinig kunstmest, met weinig bestrijdingsmiddelen, en toch betaal ik de hoofdprijs voor grond’, aldus een van de deelnemers.
Een volgend voorbeeld gaat over boeren die meer plantaardige eiwitten willen verbouwen. ‘Plantaardig is de toekomst, zo heet het’ vertelt een direct betrokkene. ‘Maar we raken ons halffabricaat niet kwijt.’ Hier gaat het dus niet direct om de kosten. Probleem is dat de verwerkers niet ingericht zijn op het plantaardige halffabricaat.
Geitenhouder Jeannette van der Ven loopt tegen een bekend ander probleem aan bij de wens om dier- en milieuvriendelijker te produceren. ‘Ik kreeg steeds te horen dat ik jonge geitjes langer moest laten leven. Dat wil ik zelf ook. Maar dat kost geld. Als ik die kosten doorreken in de verkoopprijs, dan zakt het enthousiasme bij de consument. Niemand wilde iets extra’s betalen en dus raakte ik mijn geitenvlees van geiten die langer mochten leven niet kwijt.’
Er wordt in de sessie over landbouweconomie gelukkig ook gesproken over mogelijke oplossingen. Rob Hoefmans van de Rabobank wijst er op dat die bank een fonds heeft om boeren vooruit te helpen die willen veranderen. ‘Onze bijdrage aan de ondernemers is gekoppeld aan de verwachtte reductie van de emissie van CO2.’
ZLTO-voorman Wim Bens vindt dat op zijn minst de genomen financiële risico’s moeten worden afgedekt voor boeren die hun nek uitsteken in de zoektocht naar nieuwe verdienmodellen, zoals bio-boeren en de genoemde eiwitboeren: "Boeren die bezig zijn met de eiwittransitie hebben financiële steun nodig."
Over wat goed boeren in de praktijk is – de titel van één van de deelsessies – is veel overeenstemming. Goed boeren is duurzaam, circulair, biedt boerenbedrijven perspectief, en heeft veel oog voor gezondheid. De sessie ‘Omgaan met druk’ legt echter een andere aspect bloot dat vernieuwing van de landbouw in de weg staat. ‘Druk van familie, want die maken zich zorgen en denken doe maar niets. Of als je verandert worden de buren of het dorp boos’, aldus de inbreng van een aantal deelnemers.
Het is daarom belangrijk om in gesprek te blijven met de buurt bij veranderingen, anders kan er weerstand ontstaan. Leg uit waarom, wat je drijft. Patrick van der Pas had geluk dat zijn vader zijn keuze steunde, terwijl Lianne van Genugten juist scepsis ervoer en een coach inschakelde. Individueel contact met buren en hen meenemen voorkomt dat ze zich als groep tegen een plan keren waar ze pas over horen als jij het af hebt.
Familie kan steun bieden, maar juist familie heeft vaak ook zorgen. Blijven praten over uitdagingen helpt, vooral met mensen die vertrouwen geven. Het verzamelen van medestanders vanaf het begin verlaagt de druk. Zo startte Gert van Oort een bijeenkomst in zijn schuur om openheid te creëren. Nu heeft hij een coöperatie opgericht om gezamenlijk oplossingen te zoeken voor de komst van een groot bedrijventerrein op de landbouwgronden waar zij al jaren boeren.
Er is bij de aanwezige boeren grote behoefte aan politieke steun, garantie en zekerheid om de transitie door te maken. De boeren willen allemaal wel veranderen, graag zelfs. Maar er is veel waar ze tegenaan lopen waar oplossingen voor moeten komen. Kees Vendrik, voorzitter van NKP, sluit daar in zijn slotwoord bij aan. ‘Politiek is ingewikkeld’, stelt ‘Maar vergeet niet’, zo spreekt hij de aanwezigen bemoedigend toe, ‘dat er ook in de politiek mensen zijn die vooruit willen. En die politici gaan we helpen door ze boodschappen van vanmiddag door te geven De norbertijnen hebben me vanmiddag ook laten zien hoe dat nog meer verbindend te doen.’ Volgens Vendrik is het belangrijk oog te houden voor het grotere plaatje. ‘Perspectief voor de landbouw. En een aanpak die financieel uit kan.’
De NKP-voorzitter wijst daarbij ook op een rapport van Imke de Boer dat eind 2024 is gemaakt. ‘De Boer vergeleek visies opgesteld door zeer uiteenlopende organisaties: belangenorganisaties voor landbouw en tuinbouw, toeleverende bedrijven, ngo’s, overheden en een financiële instelling. En die visies zijn verassend eensgezind. Alle organisaties streven naar een gezonde bodem, schone lucht, zorgvuldig omgaan met hulpbronnen, het gebruik van zo min mogelijk bestrijdingsmiddelen en kunstmest, en het gebruik van dierlijke mest in de regio. Goed om dat nog een keer te benadrukken. Zeker in tijden waarin polarisatie ogenschijnlijk overheerst.’
In juni 2023 publiceerde het NKP het Signalenrapport 'Een duurzame basis voor bestaanszekerheid van boeren en tuinders'. Ook daarin valt te lezen dat ondernemers om perspectief en een consistent beleid vragen.
Nieuws Activiteiten Webinars Klimaatkennis Publicaties Over ons Contact
Geen belangrijke updates missen? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief.
Inschrijven
Deze website maakt gebruik van cookies. Lees meer over cookies in onze cookieverklaring.
Deze cookies verzamelen nooit persoonsgegevens en zijn noodzakelijk voor het functioneren van de website.
Deze cookies verzamelen gegevens zodat we inzicht krijgen in het gebruik en deze website verder kunnen verbeteren.
Deze cookies zijn van aanbieders van externe content op deze website. Denk aan film, marketing- en/of tracking cookies.