Terugblik

Het jaar 2024 was het jaar van de nieuwe Energiewet, van vele initiatieven, van een nieuw kabinet, en van het besef dat de klimaatdoelen wellicht niet gehaald gaan worden. De online poll zette evenwel de toon van het webinar: de transitie in energie, klimaat en landbouw komt van ‘onderop’, op zijn best met hulp van beleidsmakers - en dus niet door beleid alleen.

Pallas Agterberg, Challenge Officer bij energienetwerkbedrijf Alliander: “Tot nu toe hebben we beetje aan de oppervlakte gekrabd, we staat op het punt om dieper te gaan. Pioniers laten het zien. Maar het is ingewikkeld. Hoe doe je het, sociaal, technisch, waar is de kennis? Oude regels staan in de weg, financieel is het lastig. Maar bedrijven en wijken die het heft in eigen handen nemen maken het verschil. Dan kan het ook goedkoper.”

Joris Lohman, oprichter Food Hub en schrijver van ‘Boter, kaas en havermelk; handboek voor de verwarde eter’: “Afgelopen week heeft een brede coalitie in de landbouw een manifest ondertekend over de toekomst van de landbouw, met een simpele boodschap in een complexe omgeving. Dat was voor mij een hoogtepunt. Landbouw moet ecologisch verantwoord, sociaal verbonden en economisch gedragen, en we moeten luisteren naar de boer. Er is veel polarisatie, maar de overeenstemming is groter. En er bestaat een goede link naar de EU.”

Michel Heijdra, Directeur-generaal Energie en Klimaat ministerie Klimaat en Groene Groei: “Toen het kabinet het Hoofdlijnenakkoord publiceerde bladerden wij direct door naar de energie- en klimaatparagrafen: we konden door op dezelfde weg! Er was ook gejuich toen de Energiewet in de Tweede Kamer met ruime meerderheid werd aangenomen. Daarin staan parels zoals de voorzieningen voor energie-delen en data-uitwisseling door netbeheerders. En nu verder met de wetgeving over saldering van zonnestroom.”

Roebyem Anders, sociaal ondernemer, medeoprichter van Knopom: “De winst van 2024 is dat het nu écht gaat om een inclusieve transitie, waarin we iedereen meenemen. Een goed voorbeeld daarvan is het Burgerberaad dat in november van start ging. 175 Mensen, een afspiegeling van de maatschappij, mogen daarin niet alleen meepraten maar ook mee beslissen. Er is veel aandacht voor de mensen in energie-armoede, daar zijn zo veel initiatieven!”

Thijs van Mierlo, directeur Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners: “Er ontstaan op vele plekken steeds diversere initiatieven, ook in kwetsbare wijken. De leercurve is steil. Het begint soms met bewoners die meer groen willen in de buurt, die willen bijdragen aan een beter klimaat of voedsel uit de buurt willen, energie-armoede willen bestrijden, vanuit buurthuizen of andere ontmoetingsplekken. En altijd: met elkaar.”

Vooruitblik

“Het jaar 2025 gaat wat mij betreft het jaar worden van de verbinding, als de kracht (van onderop) en de macht (van bovenaf) elkaar ontmoeten,” zegt Thijs van Mierlo. Maar er zijn ook zorgen, aldus de webinarkijkers, vooral over betaalbaarheid en leveringszekerheid. En het moet slimmer en pragmatischer.

Het optimisme van sprekers en kijkers is groot, maar veel dingen moeten ook anders om de klimaattransitie in de hogere versnelling te krijgen. Te beginnen in 2025. “Er zit veel energie in de samenleving,” constateert Pallas Agterberg, die voor het NKP ook lid is van de Versnellingsdialoog. “De transitie gaat bijna beginnen, in wijken, in mobiliteit, op bedrijventerreinen. Maar de rode loper ligt niet altijd op de goede plek. Waarom hier een zonneveld en daar een paar distributiecentra, terwijl je die zonnepanelen ook op de daken van die centra kan leggen? We moeten ook de bewoners in de buurten gaan helpen. In die wijken, dáár moet de transitie in de gebouwde omgeving gaan gebeuren.”

Het mag allemaal wel een tikkeltje pragmatischer, vindt ook Roebyem Anders. “Dan kan je flink besparen proces- en bouwkosten. Het hoeft niet altijd via de weg van de verduurzaming, of meteen streven naar gasloos. Verlaging van de energiekosten spreekt soms meer aan. Ongeveer een-derde van de energiekosten zit in gedrag, dus twee-derde in het huis zelf. Verbetering van corporatiewoningen verlaagt de kosten, en je verduurzaamt tegelijk.”

In de benadering van de bewoners is nog een wereld te winnen, vindt ook Thijs van Mierlo. “Maar die sociale vernieuwing, dat kunnen we. Met opbouwwerkers, met corporaties die dat snappen, met Milieu Centraal. En dat hoeft heus niet altijd achter de voordeur, dat kan ook ergens anders achter een kop koffie. Gemeentes moeten die sleutel nog vinden.”

In de landbouw geldt eenzelfde verhaal, vindt Joris Lohman: “In 2025 moeten we de meters gaan maken die we tot nu toe nog niet maakten. Nog niet iedereen is aan boord, sommige ‘oude’ organisaties moeten nog over hun schaduw heen stappen. Maar er zijn voldoende oplossingen voorhanden. De boeren willen best, is mijn ervaring, vooral de jonge boeren. Als we de boeren ook maar in staat stellen economisch goed te draaien. Het is een totaalpakket, met gezonder voedsel uit de supermarkt dat niet per se duurder hoeft te zijn.”

Het goede nieuws is dat ook de overheid haar oren steeds meer te luisteren legt in de buurten, wijken, bedrijventerreinen. Wellicht kunnen overheid en politiek daardoor zelfs weer de hoofdrol in de klimaattransitie heroveren die ze nu, blijkens de kijkerspoll, niet meer hebben. Dat vereist een trendbreuk, vindt ook Michel Heijdra van het ministerie: “We belijden het belang van ‘decentraal’ en ‘onderop’ niet alleen met de mond. We gaan dat niet in één jaar veranderen, maar ambtenaren hebben steeds betere voelsprieten.”

Ook ten aanzien van de grote broeikasgas-uitstoters in de industrie voorziet Heijdra belangrijke stappen in 2025. De maatwerkafspraken met de ‘Grote Twintig’ bedrijven willen nog niet erg vlotten. “Maar daar moeten we ook niet fatalistisch over doen. Elk bedrijf is doordrongen van het belang. De bedrijven onder het Europese systeem voor emissiehandel weten dat ze in 2040 op nul uitstoot moeten zitten. En we moeten blijven nadenken over onorthodoxe maatregelen zoals opslag van CO2.”