De energietransitie heeft versterking van lokale initiatieven nodig. Bij burgers en bedrijven is veel daadkracht om zelf te bouwen aan bestaanszekerheid en meer grip te krijgen op de eigen leefomgeving. In het hele land komen mensen in actie om samen energie te besparen, hernieuwbare energie op te wekken en de opbrengst te delen met de lokale gemeenschap. Dit maatschappelijk initiatief draagt bij aan een rechtvaardige energietransitie, maar wordt nu vaak belemmerd door gegroeide praktijken en bestaande regels. Om dit lokaal initiatief te versterken en het potentieel optimaal te benutten, pleit het Nationaal Klimaat Platform (NKP) voor een ‘Nationaal Programma Maatschappelijk Initiatief’. Voorzitter Kees Vendrik heeft het voorstel hiervoor, met de naam ‘Lokale daadkracht versterkt’ (download PDF), vrijdag aangeboden aan minister Jetten voor Klimaat en Energie.
100 miljoen
Met een bedrag van 100 miljoen euro voor het Nationaal Programma, krijgen lokale initiatieven een impuls die recht doet aan eerdere beloftes. Het kan veel zaken versnellen. Het vergroot de grip van burgers en bedrijven op hun eigen energierekening, draagt bij aan bestaanszekerheid, versterkt lokaal draagvlak en verdiept de samenhang binnen lokale gemeenschappen. Het draagt ook substantieel bij aan de groei van duurzame energie en vervult de belofte uit het Klimaatakkoord dat lokaal opgewekte energie voor minimaal de helft eigendom is van de burgers.
Vijf hoofdpunten
- bevorderen van de ontwikkeling van nieuwe vormen van samenwerking in wijken en op bedrijventerreinen,
- versterking van de juridische positie van maatschappelijke initiatieven,
- ondersteuning met laagdrempelig beschikbare expertise,
- versterking van de uitvoeringskracht,
- lessen leren uit de lokale praktijk.
Beloftes waarmaken
Het is goed dat er voor klimaatbeleid veel geld wordt uitgetrokken. Het komt echter nog niet bij het maatschappelijk initiatief terecht. De energietransitie is in eerste instantie een maatschappelijke transitie. Die geven we met dit voorstel een impuls. Het sluit aan bij de wens van veel politieke partijen dat burgers meer baat moeten hebben bij de transitie. Het helpt ook sneller minder afhankelijk te worden van energie-import.
"Het wordt tijd de beloftes aan de samenleving waar te maken”
Kees Vendrik, voorzitter Nationaal Klimaat Platform
Groot potentieel
Het potentieel van het maatschappelijk initiatief is aanzienlijk. Uit het onderzoek 'Potentie energiegemeenschappen' van CE Delft (download PDF) in opdracht van het NKP blijkt dat energiegemeenschappen in 2050 meer dan een kwart van de zonnestroom kunnen opwekken, bijna 60 procent van de windcapaciteit op land kunnen realiseren en in een kwart van de gevallen zorgen voor duurzame warmtevoorziening in wijken en op bedrijventerreinen. De opbrengst hiervan komt ten goede aan lokale initiatieven voor verduurzaming, bestrijding van energiearmoede en andere zaken die de lokale gemeenschap versterken.
Eerder maakt Waag Futurelab in samenwerking met het NKP al de analyse 'Meer draagkracht voor de energietransitie' (download PDF), die liet zien dat de dynamiek uit de samenleving aan omvang en kracht wint en een belangrijke rol kan spelen in de energietransitie. Deze analyse vormde de basis voor dit Nationaal Programma Maatschappelijk Initiatief, waar het NKP in de eerste rapportage aan minister Jetten voor pleitte.
Kansen onbenut
Lokale burgerinitiatieven worden gedragen door vrijwilligers. In aanbestedingsprocedures leggen zij het regelmatig af tegen commerciële ontwikkelaars. Ook lokale bestuurders hebben te weinig inzicht in de mogelijkheden van maatschappelijke aanbesteding waarmee lokale energiegemeenschappen sneller dan nu hun volle potentieel kunnen benutten. Daardoor blijven kansen onbenut voor versterking van lokaal draagvlak en samenhang.